Adam Smith: Ojciec ekonomii

Adam Smith był XVIII-wiecznym szkockim ekonomistą, filozofem i pisarzem, uważanym za ojca współczesnej ekonomii. Smith argumentował przeciwko merkantylizmowi i był głównym orędownikiem laissez-faire Polityka gospodarcza. W swojej pierwszej książce „Teoria uczuć moralnych” Smith zaproponował ideę niewidzialnej ręki – tendencja wolnych rynków do samoregulacji poprzez konkurencję, podaż i popyt, oraz własny interes.

Smith jest również znany z tworzenia koncepcji produktu krajowego brutto (PKB) oraz ze swojej teorii kompensacji różnic płacowych. Zgodnie z tą teorią, niebezpieczne lub niepożądane prace mają tendencję do płacenia wyższych zarobków jako sposobu na przyciągnięcie pracowników na te stanowiska.Najbardziej godnym uwagi wkładem Smitha w dziedzinę ekonomii była jego książka z 1776 r. „Dochodzenie w sprawie natury i przyczyn bogactwa narodów”.

Wczesne życie Adama Smitha

Zapisana historia życia Smitha zaczyna się od chrztu 5 czerwca 1723 r. w Kirkcaldy w Szkocji; jego dokładna data urodzenia jest nieudokumentowana.

Smith uczęszczał na Uniwersytet Glasgow w Szkocji w wieku 13 lat, studiując filozofię moralną. Później Smith rozpoczął studia podyplomowe w prestiżowym Balliol College na Uniwersytecie Oksfordzkim.

Po powrocie do Szkocji Smith wygłosił serię publicznych wykładów na Uniwersytecie w Edynburgu. Sukces jego serii wykładów pomógł mu zdobyć profesurę na Uniwersytecie Glasgow w 1751 roku. Ostatecznie zdobył stanowisko Katedry Filozofii Moralnej. Podczas lat spędzonych na nauczaniu i pracy w Glasgow Smith pracował nad opublikowaniem niektórych swoich wykładów. Jego książka „Teoria uczuć moralnych” została ostatecznie opublikowana w książce z 1759 roku.

Smith przeniósł się do Francji w 1763 roku, aby przyjąć bardziej dochodową posadę osobistego nauczyciela pasierba Charlesa Townshenda, amatora ekonomista i przyszły kanclerz skarbu. Podczas swojego pobytu we Francji Smith uważał za współczesnych filozofów Davida Hume'a i Voltaire'a oraz Benjamina Franklina.

Bogactwo narodów

Smith opublikował swoje najważniejsze dzieło „An Inquiry into the Nature and Causes of the Nations” (w skrócie do „Bogactwa Narodów”) w 1776 po powrocie z Francji i przejściu na emeryturę do miejsca urodzenia Kirkcaldy, Szkocja.W „Bogactwie narodów” Smith spopularyzował wiele idei, które stanowią podstawę ekonomii klasycznej. Inni ekonomiści opierali się na pracy Smitha, aby utrwalić klasyczna teoria ekonomii, dominująca szkoła myśli ekonomicznej w okresie Wielkiego Kryzysu. Idee Smitha są widoczne w pracach Davida Ricardo i Karola Marksa w XIX wieku oraz Johna Maynarda Keynesa i Miltona Friedmana w XX wieku.

Praca Smitha omawia ewolucję społeczeństwa ludzkiego od stadium myśliwego bez praw własności lub stałych rezydencji do rolnictwa koczowniczego z ruchomymi siedzibami. Kolejnym etapem jest społeczeństwo feudalne, w którym ustanawia się prawa i prawa własności w celu ochrony klas uprzywilejowanych. Wreszcie istnieje nowoczesne społeczeństwo, charakteryzujące się leseferyzmem, czyli wolnymi rynkami, gdzie powstają nowe instytucje do przeprowadzania transakcji rynkowych.

Filozofia wolnego rynku

Filozofia wolnych rynków kładzie nacisk na minimalizowanie roli interwencji rządu i podatków na wolnym rynku. Chociaż Smith opowiadał się za ograniczonym rządem, widział rząd jako odpowiedzialny za sektory edukacji i obrony w kraju. 

Od Smitha pochodzi idea „niewidzialnej ręki”, która kieruje siłami podaży i popytu w gospodarce. Każda osoba, dbając o siebie, nieumyślnie pomaga osiągnąć najlepszy wynik dla wszystkich. Sprzedając produkty, które ludzie chcą kupić, hipotetyczny rzeźnik, piwowar i piekarz w tej gospodarce mają nadzieję na zarobienie pieniędzy. Jeśli skutecznie zaspokajają potrzeby swoich klientów, będą czerpać korzyści finansowe, a jednocześnie angażują się w przedsiębiorczość w celu zarabiania pieniędzy, dostarczają również produkty, które ludzie chcieć. Smith argumentował, że ten rodzaj systemu tworzy bogactwo dla rzeźnika, piwowara i piekarza, a także tworzy bogactwo dla całego narodu.

Bogaty naród to taki, w którym mieszkają obywatele, którzy wydajnie pracują, aby poprawić się i zaspokoić swoje potrzeby finansowe. Według Smitha, w tego rodzaju gospodarce człowiek zainwestowałby swój majątek w przedsięwzięcie, które najprawdopodobniej pomoże mu uzyskać najwyższy zwrot przy danym poziomie ryzyka. Teoria niewidzialnej ręki jest często przedstawiana w kategoriach naturalnego zjawiska, które kieruje wolnymi rynkami i kapitalizmem w kierunku wydajności, poprzez podaż i popyt oraz rywalizację o ograniczone zasoby, a nie jako coś, co skutkuje dobrobytem osoby.

Dla Smitha ramy instytucjonalne są niezbędne, aby kierować ludzi w kierunku produktywnych zajęć, które są korzystne dla społeczeństwa. Ramy te składają się z instytucji, takich jak system wymiaru sprawiedliwości, zaprojektowanych w celu ochrony i promowania wolnej i uczciwej konkurencji. Jednak pod tymi ramami musi istnieć konkurencja. Dla Smitha konkurencja to „pragnienie, które przychodzi z nami od łona matki i nigdy nas nie opuszcza, dopóki nie pójdziemy do grobu”.

Metoda produkcji linii montażowej

Idee promowane przez „Bogactwo narodów” przyciągnęły międzynarodową uwagę i były czynnikiem motywującym do ewolucja od bogactwa opartego na ziemi do bogactwa stworzonego przez metody produkcji na linii montażowej, możliwe dzięki podziałowi rodzić. Smith użył przykładu pracy wymaganej do wykonania szpilki, aby zilustrować skuteczność tej metody. Gdyby jedna osoba miała wykonać 18 kroków wymaganych do wykonania zadań, mogłaby zrobić tylko kilka szpilek tygodniowo. Gdyby jednak 18 zadań wykonało 10 osób na linii montażowej, produkcja skoczyłaby do tysięcy szpilek tygodniowo. Smith twierdzi, że podział pracy i wynikająca z niego specjalizacja prowadzi do dobrobytu.

Produkt krajowy brutto (PKB)

Idee z „Bogactwa narodów” dały początek koncepcji produktu krajowego brutto (PKB) i przekształciły biznes importowy i eksportowy. Przed publikacją „Bogactwa narodów” kraje deklarowały swoje bogactwo na podstawie wartości swoich złóż złota i srebra. Jednak Smith był bardzo krytyczny wobec merkantylizmu; przekonywał, że kraje powinny być oceniane na podstawie ich poziomu produkcji i handlu. Ta koncepcja była podstawą do stworzenia miernika PKB do pomiaru dobrobytu narodu.

W czasie, gdy ukazało się „Bogactwo narodów”, wiele krajów nie chciało handlować z innymi krajami. Smith przekonywał, że należy stworzyć wolną wymianę, ponieważ oba kraje są na niej lepiej sytuowane.W wyniku tej zmiany nastawienia do handlu nastąpił wzrost importu i eksportu. Smith opowiadał się również za ustawodawstwem, które uczyniłoby handel tak łatwym, jak to tylko możliwe.

Dziedzictwo Adama Smitha

Najbardziej znane idee Smitha – „niewidzialna ręka” i podział pracy – są obecnie fundamentalnymi teoriami ekonomicznymi. Zmarł 19 lipca 1790 r. w wieku 67 lat, ale idee, które spopularyzował, żyją w klasycznej szkole ekonomii i w instytucjach takich jak Adam Smith Institute, wiodąca brytyjska wolnorynkowa myśl neoliberalna czołg.W 2007 roku Bank Anglii umieścił wizerunek Smitha na 20-funtowym banknocie.